محسن تیزهوش
Related Articles
نمایشنامه «ندبه» اثر بهرام بیضایی، یکی از برجسته‌ترین آثار ادبیات نمایشی ایران به‌شمار می‌رود که در آن، تصویری گویا از جامعه ایران در عصر مشروطیت ارائه شده است. نگارش این متن نمایشی به سال ۱۳۵۶ شروع شد و در ابتدای دهه ۷۰ به چاپ رسید. بیضایی با اینکه با نفراتی همچون شهره آغداشلو، امین تارخ، پرویز پرستویی و منوچهر فرید برای اجرای این نمایش تمرین کرد، اما ندبه هیچگاه روی صحنه نرفت!
بیضایی در این نمایش، با ظرافت و ژرف‌اندیشی، اوضاع و احوال مختلف جامعه آن دوران را به تصویر می‌کشد و به نقد و بررسی آنها می‌پردازد. این اثر که تمامی عناصر نمایشی در آن درخشان ظاهر شده، یک تعزیه ملی است که توسط زنان اجرا می‌شود. این یک اتفاق هوشمندانه بود؛ زیرا در این دوره از تاریخ، ایران میزبان زنان شجاعی همچون بی‌بی مریم بختیاری و یا بی‌بی خانم استرآبادی بوده که همین سبب شد نویسنده، نقش اول نمایش را به یک زن جوان اختصاص بدهد.
این نمایشنامه یک مانیفست ادبی است که حساس‌ترین لحظه تاریخی در ایران «مشروطه» را با ادبیتی کم‌نظیر به خواننده تقدیم کرده تا جریان مشاهده‌گری، روشن‌بینی و تفکر به جهت توسعه جامعه را لمس کند. بهرام بیضایی در این نمایش، قلم را به گونه‌ای چرخانده که می‌توان از آن یک تاریخ‌نگاری اجتماعی را برداشت کرد. او با استفاده از این مفاهیم، روایتی رسمی و تک‌بعدی از تاریخ را به چالش کشیده و به ارائه تصویری جامع‌تر و چندجانبه از گذشته پرداخته است. علاوه‌براین، بیضایی با استفاده از عناصر دراماتیک، روایت تاریخی خود را به‌گونه‌ای جذاب و تأثیرگذار به مخاطب ارائه می‌کند.
او از شخصیت‌های پیچیده، دیالوگ‌های ظریف و فضاسازی‌های خلاقانه استفاده کرده تا مخاطب را درگیر داستان کند و او را به تأمل در مفاهیم مطرح‌شده در نمایش وادارد. یک نکته فلسفی دیگر در این اثر قابل‌مشاهده است؛ بیضایی، ندبه را با نگاه هرمنوتیک نوشته و هر خواننده می‌تواند باتوجه‌به تجربیات و پیش‌فرض‌های خود، تفسیری منحصربه‌فرد از این نمایش ارائه دهد.
نکته مهم این است که هیچ تفسیری از نمایش ندبه مطلق و نهایی نیست. هر تفسیر می‌تواند در درک عمیق‌تر جامعه ایران در عصر مشروطه و ارزش‌های نهفته در این اثر ماندگار یاری رساند. اما یک سؤال اساسی که ذهن مخاطب را هرگز رها نخواهد کرد؛ اگر مشروطیت به انجام رسیده بود، امروز شرایط توسعه پایدار در ایران به کجا رسیده بود؟
این نوشتار کوتاه خلاصه ای بسیار موجز از پایان نامه شخصی نویسنده است.
توسط طرح نو™