زاگرس؛ سرزمین رنج‌­های بی‌پایان

در حقیقت محیط کوهستانی یکی از بهترین لوکیشن‌­های طبیعی برای ساخت سینمای روایت داستانی است و برای مستندسازی نیز همواره آغوش گرم خود را باز نگاه داشته است. اکنون کوهستان یک ژانر مهم در سینما شده و همین دلیلی است تا به فیلم تولیدشده در این محیط دقت بیشتری داشته باشیم. در این سال‌­ها فیلم‌هایی ساخته شده که نمای درستی از تاریخ، فرهنگ و زندگی کردها و لرها به مخاطب ارائه داده و آثاری هم بوده‌اند که با نگاهی واپس‌گرا، آدرسی غلط را به تماشاگران داده‌­اند. این یادداشت می‌­تواند یک پروندۀ سینمایی برای طبیعت و مردمان زاگرس باشد که نوع زیست‌شان همواره یک پیرنگ عمیق انسانی بوده و در این یادداشت سعی شده تا به برخی از آثار مهم نگاهی متفاوت انداخته شود.بزرگان سینمای ایران در بزنگاه‌های حساس اجتماعی به سراغ زاگرس رفته‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به فیلم «باد ما را خواهد برد» ساختۀ زنده‌­یاد «عباس کیارستمی» اشاره کرد که سراسر فلسفه و شعری در ستایش زندگانی­‌ست. اثر «بمانی» را نیز شادروان «داریوش مهرجویی» در سال ۸۰ ساخت که خود تحلیلی جداگانه طلب می‌کند. «خاک آشنا» ساختۀ «بهمن فرمان‌آرا» به سال ۸۸ ساخته شد که التهابی به وسعت ایران را در دل زیبایی طبیعی کردستان به تصویر کشیده است.

در بین فیلم‌سازانی که درد مردمان کُرد را بیان کرده‌اند، سهم «بهمن قبادی» قابل‌توجه است؛ او با «آوازهای سرزمین مادری‌­ام» به سراغ چالش مرز و جنگ رفت و نشان داد که می‌توان با نوای موسیقی محلی کمی از رنج‌­ها را التیام بخشید. از این فیلم‌ساز، «لاک­پشت‌ها هم پرواز می‌­کنند» توجه‌­های داخلی و بین‌­المللی فراوانی را به خود جلب کرد. قبادی یکی از تلخ­‌ترین روایت‌­ها را انتخاب کرده است؛ فیلم روایت‌­گر رنج و ستمی است که به مردم بی‌­گناه کُرد وارد و مفهوم مهاجرت به آوارگی از خانه منجر شده و سرانجام به یک جغرافیای ترسناک تبدیل می‌­شود.

در میان کارنامۀ قبادی، فیلم «نیوه مانگ» یک حال‌وهوای عرفانی و اجتماعی خاص دارد؛ اثری جاده‌ای و چندبعدی دربارۀ آزادی و مرگ و موسیقی که با بافتی مردم‌شناسانه، دشواری زندگی مردمان مرزنشین زاگرس را با کُردهای عراق ابراز می‌­کند. اصالت، آزادی و فرهنگ، کلیدواژه‌­های سینمای قبادی هستند که در برخی از آثارش میزان تلخی سرزمین را چنان بی‌پایان ترسیم می‌­کند که گویی زاگرس به آخرالزمان خودش رسیده.

در بین تمامی فیلم‌هایی که درگیر جنگ و فقر و آوارگی هستند، فیلم «اشک­ سرما» یک درخشش خاصی دارد؛ «عزیزالله حمیدنژاد» اثری ضدجنگ با نگاهی انسانی به عشق و هم‌­زیستی مردمان ساخته، که در آن قومیت به یک رابطۀ عاشقانه در فضایی سرد و بسته ختم می‌­شود. سازنده، فیلم را به فرامتنی طبیعت‌­گرانه می‌­رساند که هر چند پایان‌­بندی فیلم تلخ است، اما اثری مثبت در تماشاگر به جای می‌­گذارد. «مرثیۀ برف» نیز یکی از آثاری است که روایت‌گر «روژین» دختر کردستان است که در فرازوفرود داستان، به آشنایی غریب پناه می‌برد. «جمیل رستمی» در مقام کارگردان، با هدف زیرسؤال‌بردن سنت‌ها و باورهای مردسالارانه، اثری را تولید کرده که قهرمان‌اش در مقابل باورهای غلط عمومی ایستادگی می‌کند.

نویسندگانی که به سراغ زاگرس و مردمان آن می‌­روند، باید بدانند که این‌جا اصل بر کُنش‌­نویسی معترضانه اما برمبنای انسانیت است. فیلم‌هایی که در زاگرس ساخته شده،­ به رنج‌­های بی‌­پایانی اشاره می­‌کنند که به مردمان این منطقه تحمیل شده؛ از جنگ تا آداب‌ورسوم قدیمی و از فقر و کول‌بری تا مهاجرت به سایر مناطق کشور و حتی بیرون از آن، به‌جهت اندکی آرامش.

این یادداشت به تاریخ بیست و ششم خرداد ماه سال ۰۳ در روزنامه پیام ما منتشر شده است.