فاتوم؛ یک تقاطع فرهنگی

مستندهای بسیاری با تمرکز بر اقیانوس و تنوع‌­ زیستی درون آن ساخته شده‌­اند، اما «فاتوم» توانسته از آثار پیش از خود آشنایی­‌زدایی کند و روایت جدیدی از تحقیق و پژوهش را با فرمی تازه به بازار رسانه­‌های خانگی عرضه کند. این مستند، روایت‌­محور است و بیننده را در فضایی داستانی قرار می‌­دهد تا تماشاگر امروزی بتواند به‌راحتی خود را با موضوع و راویان اثر همراه کند. نام اثر از «درک کردن» آمده و به فضای کار بسیار نزدیک است. در این مستند به کارگردانی «درو خانتوپولوس» قرار است با دو محقق همراه شویم که می­‌خواهند نوای اعماق اقیانوس را رمزگشایی و با نهنگ گوژپشت ارتباطِ صوتی برقرار کنند.

دو تیم تحقیقاتی با مدیریتِ «میشل فورنت» و «الن گارلند» می‌­خواهند تمام تلاش خود را برای یافتن بخش کوچکی از علم انجام دهند؛ حتی اگر در انتها شکست بخورند. آنان زنانی اکولوژیست هستند که آزادانه از فضای شلوغ شهری فاصله گرفته و در بخش‌­های مختلف ناحیه آلاسکا به تحقیق مشغول شده‌­اند. آنان می­‌خواهند با نهنگ گوژپشت ارتباط برقرار کنند و بدانند که آیا می‌­توان از آواهایی که تولید می‌­کنند، رمزی را برای تاریخ ثبت کرد؟

«فاتوم» راوی تلاشی قابل ستایش برای رسیدن به یک جواب علمی است؛ آیا نهنگ‌­ها با یکدیگر حرف می‌­زنند؟ آب، یک پنجرهٔ شفاف است، اما هم‌زمان یک دیوار ضخیم هم است؛ تفسیر زبان دنیای طبیعی خیلی سخت­‌تر آن چیزی‌­ست که بشر به آن فکر می‌­کند. گویی باید به فضای پیرامون زمین گوش بدهی تا شاید بتوانی از کهکشانی بی‌­انتها، نوایی را کشف کنی؛ بیشتر به فیلم تخیلی می‌­ماند تا کاری بر بنیاد دانش. اما اینجا در «فاتوم»، خبری از تخیل نیست. آنان زندگی خود را در طبیعت نظاره می‌کنند و معنای زیستن را در حسی می­‌بینند که نامش رهایی در محیط ­زیستِ حیوانی است که میلیون‌­ها سال جلوتر از انسان برای زیست خود به تکامل رسیده است.

اینجا زندگی زیبایی در جریان است؛ «میشل فورنت»، یک مأموریت علمی داشته و می‌خواهد با نزدیک کردن اسپیکرها به سطح آب و با پخش چند آهنگ ببیند که آیا نهنگ واکنشی به آن نشان می‌دهد یا نه؛ او به‌دنبال سلامِ نهنگ‌­هاست. خودش نام این آوا را «واپ»، نام‌گذاری کرده و با بارها شکست همچنان امیدوار به یک واکنش کوچک است. آن سوی دیگر اقیانوس، «الن گارلند» در حال بررسی و یادگیری آوایی و تأثیر آهنگِ نهنگ گوژپشت است تا بتواند ارتباطات نهنگ‌ها را در ابعادِ فضا و زمان بسنجد.

مستند راه خوبی برای بیان دانش و تلاش این دو زنِ دانشمند فراهم کرده، دوربین چنان در اطراف این دو درحال کار است که بیننده خودش را همراه آنان دیده و غرق در فضای لانگ‌­شات‌­ها و نماهایی که فقط به دردِ کارت‌پستال‌ها می‌­خورند، با زیست آنان همراه می‌­شود. برای درک کردن طبیعت باید از خیلی چیزها گذشت؛ زیست اجتماعی در بین هم‌­نوع را پس می­‌زنی و در کنار سایر موجودات به تفکر دیگری می‌­رسی تا دریابی که در میان کوه‌‌ها و کیلومترها آب، امن­‌ترین جای زمین، همین­‌جاست. «فاتوم» همین را روایت می‌­کند؛ یک فرهنگ اجتماعی در اعماق اقیانوس جاری‌­ست. آنچه که دانشمندان در مستند برای آن تلاش می‌کنند، نوای تازیانه نام دارد؛ نوایی که ناشی از یک فرهنگ تکامل یافته است که شاید ما انسان‌ها میلیون‌­ها سال بعد بتوانیم به چنین فرهنگی دست پیدا کنیم.

درنهایت تلاش‌­ها منجر به کشف رازی می‌شود که خبر از یک تقاطع فرهنگی در بین نهنگ­‌ها می‌­دهد؛ فرهنگی که در سراسر زمین وجود دارد و آنها با یکدیگر سخن می‌گویند. نوای تازیانه همان سلامی است که پیچیده­‌تر از چند سال تلاش انسانی­‌ست. ارتباطات در بین نهنگ­‌ها وارد فاز جدیدی شده و باید این تحقیق و پژوهش ادامه پیدا کند. مستند و دانشمندانش، بیننده را دست خالی رها نمی­‌کنند؛ فاتوم راه را برای درک بیشتر فراهم کرده است.

تماشای این مستند