محسن تیزهوش
Related Articles
براساس نظر اقلیم‌شناسان، سرزمین‌هایی که دارای کوه‌های بلند با قله‌های مرتع هستند، تأثیر بسیار مثبتی روی بالارفتن امنیت غذایی به دلیل نقش حیاتی در جمع‌آوری ریزش‌های جوی و حفاظت از دگرگونی ژنتیکی در میان گیاهان و جانوران داشته و این به آن معناست که خدمات بی‌شماری به محیط‌زیست انسانی تقدیم می‌کنند. دراین‌میان، ایران میزبان یکی از بی‌نظیرترین اکوسیستم‌های زیستی است که می‌توان با درنظرگرفتن تنوع زیستی حاکم بر آن چنین گفت که موضوع حفاظت از چنین زیستگاهی به‌روشنی قابل فهم و درک است. نام این زیستگاه ارزشمند اشترانکوه است؛ رشته‌کوهی در شرق استان لرستان که سنبران با بیش از چهار هزار متر، بلندترین قله آن محسوب می‌شود.
شوربختانه نزدیک به چهار دهه است چالش‌های انسان‌ساخت فراوانی بر روی این زیستگاه سایه انداخته و سبب بروز تنش‌های زیستی، تخریب‌های شدید و بروز آسیب‌های بلندمدت شده که در این یادداشت به آنها پرداخته شده است!
این زیستگاه منحصربه‌فرد در سال۱۳۴۹ به دلیل تنوع زیستی بسیار بالا، به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده در فهرست مناطق چهارگانه محیط‌زیست ایران به ثبت رسید. درحال‌حاضر این منطقه با وسعتی برابر با ۹۸ هزار هکتار به‌لحاظ برخورداری از شرایط ویژه اکولوژیکی و توپوگرافی، زیستگاه بسیار مناسبی برای زیستن انواع وحوش به‌ویژه پستانداران بزرگ است، درحالی‌که از کنار غنای زیستی این منطقه نمی‌توان به‌سادگی عبور کرد زیرا میزبانی از ۱۹۵ گونه پرنده، ۳۰ گونه خزنده و پنج گونه دوزیست و پستاندارانی همچون کل و بز، پلنگ، خرس قهوه‌ای و گربه وحشی اشترانکوه را در ردیف مناطق ارزشمند ژنتیکی قرار داده که می‌طلبد برای حفاظت و حراست از آن بیش از آنچه امروز بر این منطقه می‌رود، تلاش کرد.
منطقه اشترانکوه، میزبان دریاچه گهر با وسعت ۸۵ هکتار بوده که بر زیبایی‌های منطقه افزوده است؛ دریاچه‌ای با دو کیلومتر طول و ۷۰۰ متر عرض که همه‌ساله مقصد نهایی هزاران گردشگر است. این در حالی است که بیش از ۵۴ درصد از مساحت حوزه آبخیز گهر در ارتفاعی بین ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و به‌این‌ترتیب منابع تغذیه‌کننده دریاچه با برخورداری از ارتفاع کافی با دریافت بارش به‌صورت برف و ذوب تدریجی آن در ماه‌های گرم سال تغذیه دائمی آب دریاچه را برعهده داشته و حوضه آبخیز دریاچه با دریافت متوسط بارش سالانه بین ۵۰۰ تا۹۰۰ میلی‌متر از لحاظ منابع آبی بسیار غنی و پلانکتون‌ها، بنتوزها و آبزیانی همچون قزل‌آلای رنگین‌کمان و قزل‌آلای خال‌قرمز از مهم‌ترین جانوران آبزی گهر به‌شمار می‌آیند.
برای رسیدن به این دریاچه باید مسافتی ۱۸ کیلومتری را با فرازونشیب‌های بسیار پشت سر گذاشت و از کنار دره نگار و بالای گردنه پنبه‌کار باید گذشت که دوستداران محیط‌زیست کوهستان خاطره‌های فراوانی از این مسیر دارند؛ همان‌طور که در بالا نیز گفته شد از زمان اسکندر فیروز، بنیانگذار ساختار حفاظت از محیط‌زیست در ایران تاکنون موضوع ساخت جاده دسترسی به دریاچه گهر همواره مطرح بوده و متأسفانه همین امر سبب بروز تنش‌های فراوانی در منطقه شده است. می‌گویند سالانه ۳۰ هزار نفر با متوسط اقامت سه شب، از نقاط مختلف کشور، مهمان دریاچه گهر هستند که چالش گردشگری غیر‌مسئولانه سبب بروز آلودگی‌های محیطی شده که محیط‌بانان منطقه همواره با موضوع جمع‌آوری زباله‌های پخش‌شده در منطقه درگیر هستند!
ازسوی‌دیگر، فشارهای کمرشکن از سوی برخی افراد با جایگاه‌های خاص سیاسی در کنار ورود دام به منطقه، فشار جوامع محلی و تغییر کاربری‌های غیر‌قانونی سبب ازبین‌رفتن جایگاه حفاظتی در اشترانکوه شده است؛ متأسفانه برخی افراد بدون داشتن کوچک‌ترین آگاهی محیط‌زیستی فقط به منافع شخصی، گروهی یا منطقه‌ای خود فکر کرده و به محیط‌زیست اشترانکوه و استان لرستان فشار می‌آورند تا به‌این‌صورت کمکی به اقتصاد محل مورد نظرشان کرده باشند، فارغ از این حقیقت که این فشارها حاصل از توهم توسعه بوده و درنهایت سبب تخریب تنوع زیستی اشترانکوه می‌شود! اگر امروز جاده‌ای به سمت دریاچه گهر که قلب منطقه حفاظت‌شده است، کشیده و نهایی شود، دیگر اشترانکوه با پارک محلی چه تفاوتی خواهد داشت و دریاچه گهر با دریاچه‌ای همچون دریاچه چیتگر در تهران چه فرقی خواهد کرد؟ براساس تصاویر منتشرشده و منابع آگاه، جاده موردنظر تا نزدیکی دریاچه کوچک گهر آمده و بیم آن می‌رود که تخریب‌ها تشدید شده و غنای زیستی به خطر بیشتری بیفتد! سؤال اصلی اینجاست که اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان لرستان در ادوار مختلف مدیریتی چگونه با چنین رخدادی کنار آمده و اگر امروز جاده مورد نظر آسفالت نشده به‌خاطر جانفشانی‌های محیط‌بانان منطقه بوده است. این یک ابهام بسیار بزرگ است که سازمان متولی حفاظت از محیط‌زیست براساس چه معیار و استانداردی با چنین حرکت تنش‌زایی در مهم‌ترین منطقه حفاظت‌شده لرستان، آن هم نزدیکی دریاچه گهر کنار آمده و آیا در آینده می‌توانند بحران‌های حاصل از این اقدام غیر‌کارشناسی را مدیریت کنند؟ مگر سال‌ها پیش طرح ارزیابی آن از سوی همین سازمان رد نشد، پس چرا امروز این جاده همچنان به پیش می‌رود؟ درنهایت این سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور است که باید پاسخگوی اتفاقات اشترانکوه در دهه‌های اخیر باشد. بدون شک، نهایی‌شدن این جاده از اعتبار زیستی اشترانکوه در مجامع بین‌المللی خواهد کاست و محیط‌بانان، فعالان و دوستداران محیط‌زیست لرستان در کنار فعالان این حوزه در سراسر کشور با هرگونه تخریب و بروز تنش در این منطقه مخالف بوده و در مقابل این اقدامات مخرب همچون گذشته خواهند ایستاد!
” نام عکاس را نمی دانم، در صورت اعلام و اثبات، حق عکس برای عکاس محفوظ است. “
